فصل جوایز سینمایی همیشه فرصتی قابل‌توجه به آثاری می‌دهد که نگاه انتقادی به سیاست‌های گذشته آمریکا داشته باشند. سیاست‌هایی که به طور معمول به زمان حضور جمهوری خواهان در صحنه قدرت و دولت هشت‌ساله جورج بوش اختصاص می‌یابد. کتاب خاطرات گوانتانامو ( Guantanamo Diary) نوشته‌ای است که پتانسیل تبدیل‌شدن به یک اثر نمایشی را دارد اما فیلم‌ساز و تیم فیلم‌نامه‌نویسان (سهراب نوشیروانی، روری هاینس و م.ب.تراون) به‌جای ارائه یک سرگذشت نامه مستقیم از چهارده سال رنج و مشقت محمد ولد الصلاحی، برچسب‌های قضایی و حقوقی به قصه می‌زنند که چندان به واکاوی دقیق پرونده قضایی شخص مذکور نمی‌پردازد. با بازی مگ همراه باشید.
محمد ولد (با بازی طاهر رحیم) بدون اتهام به جرمی واحد از موریتانی به زندان گوانتانامو برده می‌شود. وکلا از این موضوع پی می‌برند و پرونده رسیدگی به محمد ولد الصلاحی را برعهده می‌گیرند. از سوی دیگر، یک فرد ارتشی با نام استوارت کوچ (با بازی بندیکت کامبربچ) در تلاش است با جمع‌آوری مدارک لازم، محمد ولد را عضو ارشد حمله یازدهم سپتامبر معرفی کند و از طریق دادگاه، حکم اعدام شخص را قطعی نماید. قصه‌ای سه لایه که با تکیه بر ژانرش می‌تواند به یک فیلم مهیج سیاسی قابل‌تأمل تبدیل شود. متأسفانه تصاویر آشکار است که فیلم‌نامه‌نویسان آن‌چنان تحقیق قضایی و حقوقی قوی مبنی‌بر پیگیری یک پرونده سیاسی را انجام نداده‌اند. وکلای زن (نانسی هولندر با بازی جودی فاستر و تری دانکن با بازی شیلین وودی) قصه تنها با دریافت دل‌نوشته‌های محمد ولد و محبوس شدن در یک اتاق و خواندن آنان، نمایی از ماهیت شغل وکیل را نشان می‌دهند. خواندن دل‌نوشته‌های یک زندانی تصویر قضایی نمی‌سازد. سکانس‌های قضایی در فیلم نیست و تنها مدرک آن‌ها دسترسی به همان دل‌نوشته‌هاست. خب هرکسی می‌توانست با دریافت چنین نوشته‌هایی، اقدام بر آزادی محمد ولد کند. می‌توانست آن فردی که وی را آزاد کند، یک ژورنالیست یا یک نویسنده سیاسی باشد. کشمکش و درگیری دو جناح موافق و مخالف در فیلم هرگز شکل نمی‌گیرد. چه بسا که انتخاب بندیکت کامبربچ به‌عنوان مسئول رسیدگی به پرونده محمد ولد، بازی ناپخته وی و اجبار به سخن با لهجه جعلی آمریکایی، شخصیت به تقریب ضد جریان را بی‌هویت می‌کند.
تا حدودی بخش قابل‌تأمل فیلم The Mauritanian فلش بک‌هایی است که با نسبت تصویر 4.3 فیلم‌برداری شده و اختصاص به مرور زندگی محمد ولد در زندان گوانتانامو دارد. بخشی از درآمدن جذابیت سرگذشت محمد ولد به بازی طاهر رحیم (Tahar Rahim) بازمی‌گردد که با شناخت مردمان عرب و آفریقایی‌تبار، جلوه‌ای حقیقی از یک فرد با چنین شناسنامه‌ای به نمایش می‌گذارد. نقش‌آفرینی که می‌توانست نامزدی اسکار را برایش به ارمغان بیاورد. اما نمایش سرگذشت زندگی محمد ولد بار دیگر به علت عدم مطالعه دقیق فیلم‌نامه‌نویسان و تلاش کارگردان برای نمایش انسانی یک زندانی آسیب می‌بیند. فیلم آن‌چنان در نمایش زندان گوانتانامو غرق نمی‌شود. نه زندانی دیگر در زندان نمایش داده می‌شود و نه از بخش‌های مختلف مکان. انگار تنها محمد ولد در زندان محبوس شده است. صحبت با فردی ناشناس که زاده مارسی فرانسه است، نمازخواندن و کمی بازی با توپ فوتبال، تنها مختصات موجود از سرگذشت محمد ولد در فیلم است. یعنی اینکه وی در طول چهارده سال بازداشت در زندان گوانتانامو، تنها به خواندن نماز و حضور در منطقه‌ای بسته و زیر نور آفتاب روزگارش را می‌گذرانده است؟ یعنی بخش اعظمی از کتاب اختصاص به همین کارهای وی بوده است؟ سیر یادگیری زبان انگلیسی محمد ولد به‌نوعی مضحکانه نمایش داده می‌شود. وی به مدت چند ماه زبان انگلیسی را کامل یاد می‌گیرد و حتی بهتر از زبان مادری‌اش در برخی از سکانس‌ها صحبت می‌کند. فیلم‌ساز می‌توانست همین سیر یادگیری زبان انگلیسی محمد ولد را تبدیل به چند پلان دراماتیک کند. البته دوباره تأکید می‌کنم که اگر نویسندگان مستقیم روی سرگذشت زندگی محمد ولد تمرکز می‌کردند، باعث می‌شد که مخاطب بیشتر حال و احوال وی را در زندان گوانتانامو تماشا کند.
فیلم The Mauritanian از همان سینمای پسا 11 سپتامبری بیرون می‌آید و فیلم‌ساز خواه و نخواه با تکیه بر این برهه زمانی، فیلم را آمریکایی نیزه می‌کند. پیش‌تر آثاری که پیرامون این تراژدی ساخته شده است، چهره قهرمانان آمریکایی به‌مراتب پررنگ‌تر از دشمنان و آدم‌های مقصر در تراژدی به وقوع افتاده دارد. اما در فیلم موریتانیایی قضیه بالعکس است. فیلم ضد جریان 11 سپتامبر پیش می‌رود و گویا فیلم‌ساز تلاش دارد که به طور کامل مقصر را بر گردن افراد دخیل و مظنون‌ها (به طور مستقیم و غیرمستقیم) بر واقعه نکند. البته همچنان بر سیاست‌های دولت بوش به نحو دیگری انتقاد می‌کند. لحن انتقاد در پرده سوم اثر تشدید می‌یابد. جایی که دو عضو ارشد جناح موافق و مخالف، آخرین دل‌نوشته‌های محمد ولد را می‌خوانند. تصاویر آزاردهنده از شکنجه‌های روحی و روانی ارتش آمریکا بر محمد ولد که کارگردان در تصویرسازی این سکانس‌ها تسلط دارد. تدوین که معمولاً در پرده اول و دوم معمولی عمل می‌کند، در این بخش خوب است و احساس وکلا از خواندن دل‌نوشته‌های محمد ولد به مخاطب انتقال داده می‌شود. در کل فیلم برخلاف جریان آثار پسا 11 سپتامبری حرکت می‌کند اما جنس انتقاد تکراری است. نمایی ساده از پوسترهای باراک اوباما و جو بایدن که تأکید بر تلاش‌های دولت آن‌ها بر برگزاری دادگاه عادل برای محمد ولد است، دفاع جانانه‌ای از افراد مذکور می‌کند. عملاً خواندن نوشته‌های پس از پایان فیلم جذاب‌تر از بخش‌های زیادی از قصه قضایی توخالی اثر است؛ کاش فیلم‌ساز دست از طرف‌داری جناح چپ برمی‌داشت و نوشته‌های حقیقی پایان فیلم (باطل شدن حکم آزادی وی در سال 2010، خبر فوت مادرش و تصمیم به نگارش کتاب) را تبدیل به سکانس‌های باارزش فیلم می‌کرد.
فیلم The Mauritanian خود را یک اثر درام قضایی معرفی می‌کند، در اجرا موفق نمی‌شود بر مؤلفه‌های قضایی و حقوقی تکیه کند. شکست در این بخش در نمایش سرگذشت زندگی محمد ولد در زندان گوانتانامو تأثیر می‌گذارد و فیلم‌ساز در نمایش سرگذشت زندگی وی در زندان گوانتانامو درجا می‌زند. بازی طاهر رحیم شگفت‌انگیز است و در ادامه جودی فاستر (Jodie Foster) علی‌رغم شخصیت‌پردازی ضعیف، نقشش را قابل‌قبول ایفا می‌کند. فیلمی است که می‌تواند با جبهه‌گیری‌های کارگردان از جناح سیاسی نمایش‌داده‌شده در اثر، دودستگی در جلب رضایت مخاطب ایجاد کند.
نظرات